HENK HIETBRINK
Herkese merhabalar. Benim adım Henk Hietbrink. Soyadımın telaffuzu zor, dolayısıyla öğrencilerimin yaptığı gibi bana Henk diye seslenebilirsiniz. Hollanda’da matematik öğretmeniyim. Öğrencilerim 15-20 yaşlarında ve çoğu ödevlerini zamanında yapmayı unuttukları için matematikten korkuyorlar. Matematik zordur, biliyorum, bu yüzden matematik ve uygulamaları hakkında hikayeler ve matematiği icat eden insanların tarihi hakkında hikayeler anlatıyorum. Bu yazının ana fikri, matematiğin günlük hayatın sorunlarını çözmeye yardımcı olduğudur.
Çocukken, Batı Avrupa’daki Gotik ve Roma katedrallerini görme şansım oldu (Chartres Katedrali, Laon Katedrali, Limburg an der Lahn Katedralleri için Google’dan arama yapmaya başlarsanız nedenini anlayabilirsiniz). Sütunların yüksekliği, çatıdaki geometrik desenler, duvarların düzenlemeleri, zemindeki mozaikler beni büyülemişti. Bu desenleri pergel ve cetvelle evde nasıl çizeceğimi araştırdım. Tarihi de seviyorum. Bu karmaşık strüktürlerin elektrik motorları, ağır taşıyıcılar ve bilgisayarlar olmadan nasıl yapıldıkları şaşırtıcı değil mi?
2012 yılında bir gün, arkadaşlarım beni İstanbul’da İstanbul İslam Bilim ve Teknoloji Tarihi Müzesi’nin yanındaki bir yaz okuluna davet ettiler (oraya kendiniz gitmelisiniz). 2016’dan itibaren ise Bursa Bilim Merkezi, sürekli artan sayıda gönüllü öğrenci ve öğretmen gruplarıyla birlikte güneş saatleri üzerine çalıştaylar düzenlememe olanak sağladı. O zamandan beri, bu sene Covid-19 (size yaptığı gibi) planlarımı kesintiye uğratıncaya değin, yılda iki kez İstanbul’da bulundum.
İstanbul’da yürüyerek Eyüp Camisi’nden, Şakirin Camisi’ne ve Çamlıca Camisi’ne oradan geri Ortaköy ve Fatih Camisi’ne yürüdüm (bazen otobüse bindiğimi itiraf etmeliyim). Binaların güzelliği, mukarnasların karmaşıklığı, rengarenk tablolar, kubbenin duvarların üzerinde dinleniyor gibi görünüyor olmasının verdiği ferahlık, camilerin içerideki sessiz ve huzurlu atmosfer ve dışarıda bana çay verip hikayeler anlatan nazik insanlar beni heyecanlandırdı (Google Translate sayesinde iletişim kurabildik).
Daha öncede söylediğim gibi, ben bir öğretmenim ve matematik uygulamalarını açıklamak için hikayelerden yararlanırım. Mesela, mukarnas, güneş saati, usturlap ve mükemmel pusulalar. Gülhane Parkı’nda yer alan Prof. Dr. Fuat Sezgin Kütüphanesi’nde bunlar hakkında daha fazla bilgi edinebilirsiniz (Fuat Sezgin’in ne tür bilgilere eriştiğini öğrenince çalışmalarımda onun nazik desteğine neden bu kadar minnettar olduğumu anlayacaksınız).
2019 yılında, 1. Uluslararası Prof. Dr. Fuat Sezgin İslam Bilimleri Tarihi Sempozyumu’nda Frankfurt ve İstanbul’daki İslam Bilimi ve Teknolojisi Müzelerinde ki başdöndürücü bir araç hakkında konuşma yaptım ve bir çalıştay düzenledim. Bu araç İslam dünyasının ve Batı Avrupa’nın bilimsel geleneklerini bir araya getiriyor. Kataloglara göre, araç Alhazen’in (Ibn al-Haytham, 965-1039) küre biçimindeki aynalardaki yansımalarında karşılaşılan ünlü problemini çözmek için Leonardo da Vinci (1452-1519) tarafından tasarlandı.
Bu araç parlak bir mucit ve ressam tarafından, bir matematikçinin ve bilim insanının teorik probleminin çözümüne pratik bir çözüm getirmiştir. Araç hakkındaki çizimler ve araç üzerine notlar Leonardo da Vinci’nin el yazmalarında bulunmaktadır. Bu araca tekrar dikkat çeken ve bir maketini kendi müzesi için tekrar yapan ise Prof. Dr. Fuat Sezgin’dir. 2015 yılında, İstanbul’daki Prof. Dr. Fuat Sezgin Araştırma Vakfı’nın yaz okulu için bu araç üzerine bir çalıştay hazırladım. O günden sonra, bu çalıştay Hollanda ve Türkiye’de çok kez tekrar edildi. Benim için en büyük zorluk, farklı eğitim düzeylerine sahip katılımcılara/dinleyicilere hikayeyi anlatmaktı.
Mukarnaslar mekan geometrisini öğretirken oldukça etkileyicidir. Ben genç insanları bir mukarnası kendi başlarına inşa etmeye davet ediyorum. Ben sizlere lego-benzeri bir inşa tablası, bir tasarımın çizimi ve içinde 16 farklı türde mukarnas yapı elemanı içeren bir kutu veriyorum. Her kutu 3 boyutlu yazıcıyla üretilmiş ve lego-benzeri birbirine monte edilebilen 100 parça içermektedir. Böylece, herkes 2-kademeli bir mukarnası inşa edebilir. Onlar hazır olduklarında ve daha fazlasını denemek istediklerinde, ben de onlardan aynı tabla üzerinde farklı bir mukarnas tasarlamalarını istiyorum. Bir sonraki soru ise matematiksel: Bu inşa tablası üzerinde kaç farklı tasarım olabilir? Bir başka soru ise, eğer 16’dan fazla fazla tür olursa ne olur? Yapı elemanlarının boyutlar, yüzeyleri ve içerikleri hakkında daha birçok ilgi çekici/enterasan sorular var. İşin eğlenceli olan tarafı ise bulmacaların başlangıç seviyesinden gerçekten uzmanlık gerektiren türde olacak şekilde farklılaşmasıdır.
Matematiği sevmeyenler için (Hollanda’da çok fazla var) çok daha fazla soru var. Hadi şimdi sanat hakkında konulaşım. Bazı mukarnasların diğerlerinden daha güzel olmasının sebebi nedir? Veya, daha açık biçimde, neden bazıları çirkindir? Benim inşa elemanlarım 3 boyutlu yazıcıda basılmış, 4 santimetre yüksekliğinde, küçük, hafif plastik parçalardır. Ancak, taş ustaları yarım metre veya daha fazla yüksekliğe sahip ağır blokları oymak ve yığma tekniğiyle birleştirmek zorundaydılar. Sağlamlığı sağlamak için ustalar ne yapmalıydı? Bir mukarnas yıkıldığında, mimar restorasyonu nasıl yapmalıydı? Hadi tarih hakkında konuşalım. Mukarnası kim keşfetti? Türk kökenli mukarnaslar neden İran ve Fas kökenli mukarnaslardan bu kadar farklı? (eğer tüm cevapları biliyorsanız, profesör olarak atanmak için başvurun).
Neyse, her ziyaretim sırasında, mükemmel zaman geçirdim. Çok sayıda güzellik, düzenlilik, simetri, yenilik, keşif, sürpriz ve yardım etmek isteyen nazik insan. Her ziyaretimden sonra, yeni çalıştaylar için birçok fikir, yeni sorular, yeni aktiviteler, ve sınıfta anlatmak üzere birçok hikayeler edindim. Tüm istediğim insanların matematiğin toplumumuzun tarihine nasıl dahil olduğunu hatırlamasıdır. Öğretmenin konuşması ve öğrencinin dinlemesi tam anlamıyla bir kavrayışa ulaşmak için yeterli değildir. Benim düşünceme göre, öğrenciler (yetişkinler, öğrenciler, ve öğrenci olmayan çocuklar) alıştırma yapmalı ve “şeylerin” birbiriyle nasıl bağlantılı olduğunu bulmalıdır. Dolayısı ile, eğer benim gibi meraklıysanız, 3 boyutlu yazıcıyla basılmış yapı bloklarıyla mukarnas inşa edin, tasarımların kendi kendinize eskizlerini yapın, olası kombinasyonların sayısını bulabilmek için matematiğinizi kullanın/hesaplamalar yapın, mukarnası internet sitelerinde görselleştirmek için yazılım geliştirin, 3 boyutlu yazılımlar kullanarak kendi yapı bloklarınızı tasarlayın, bir 3 boyutlu yazıcı alın ve onun haftalar boyu çalışmasına izin verin. Geçmişin (düne kadar) muhteşem üretimlerine duyduğum hayranlık beni sürüklüyor. İstanbul’a döneceğim, mukarnas üzerine araştırmalarıma devam edeceğim, eve yeni ders planları ve atölye çalışmaları için yeni ilhamlarla döneceğim günü bekliyorum.
Kaynaklar
Url 1. http://www.fransvanschooten.nl/henkhietbrink.htm#utalent2019
Url 2. https://www.researchgate.net/publication/337415413
Url 2. http://www.henkhietbrink.nl/
METAMETRİK 